Prawo cywilne wyróżnia trzy rodzaje nieruchomości: gruntowe, budynkowe i lokalowe. Z punktu widzenia naszych rozważań istotne będą tylko te pierwsze. Nieruchomość gruntowa to część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności (art. 46 § 1 kc). Własność naszego „kawałka ziemi” rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, jednak w granicach zakreślonych przez społeczno – gospodarze przeznaczenie gruntu (art. 143 kc). Prawo własności jest prawem bezwzględnym, skutecznym erga omnes – czyli wobec wszystkich. Art. 140 kc wymienia tzw. triadę uprawnień właścicielskich – prawo do korzystania z rzeczy, prawo do pobierania z niej dochodów i pożytków, oraz prawdo do rozporządzania nią. Oprócz bezwzględnego prawa własności, prawo cywilne zna jeszcze ograniczone prawa rzeczowe – użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę. Z niektórymi z nich na pewno już się zetknęliśmy. Istotna ograniczonych praw rzeczowych sprowadza się do tego, że są to iure in re aliena – prawa na rzeczy cudzej. Ustawodawca pozwala nam wykonywać pewne uprawnienia ma cudzej rzeczy np. na cudzej nieruchomości. Ma to olbrzymie znaczenie dla problematyki braku dostępu do drogi publicznej. Otóż, jeżeli nasza nieruchomość nie ma dostatecznego dostępu do drogi publicznej, możemy skorzystać z ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest służebność ( w tym przypadku służebność drogowa) zwana drogą konieczną. Ogólną definicję służebności znajdziemy w art. 285 § 1 kc: „Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności”. W przypadku drogi koniecznej uzyskujemy uprawnienie do korzystania z nieruchomości sąsiada, w celu zaspokojenia naszych potrzeb związanych z dotarciem do naszego gruntu. Innymi słowy, sąd wytyczy przez grunt sąsiedni drogę do naszej posesji.
Jakie są przesłanki ustanowienia służebności drogi koniecznej ?
Podstawową przesłanką do ustanowienia naszej służebności jest, jak czytamy w art. 145 § 1 kc – „brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej” lub „zabudowań gospodarskich” – czyli jeżeli nie możemy przejechać np. samochodem do naszej działki, bądź do znajdującego się na niej zabudowania. Nie chodzi zatem o to, żeby nasza działka w ogóle nie miała dostępu do drogi, ale o to, że ten dostęp jest nieodpowiedni, czyli dla nas niewystarczający. Bierzemy tu pod uwagę ukształtowanie terenu, a także przeznaczenie naszej nieruchomości. Jeżeli będzie tam stał zwykły dom, droga powinna być na tyle szeroka, żeby można było tam wjechać samochodem osobowym. Jeżeli na naszej nieruchomości będziemy prowadzić działalność gospodarczą i np. będą wjeżdżały tam samochody ciężarowe, droga musi być szersza. Zatem aspekt przeznaczenia nieruchomości odgrywa rolę znamienną. Dostęp do drogi publicznej będzie nieodpowiedni również wtedy, gdy wyjazd z naszej nieruchomości mógłby spowodować niebezpieczeństwo w ruchu drogowym.
Ustanowiona droga konieczna ogranicza uprawnienia właściciela gruntu sąsiedniego, dlatego też jej ustanowienie powinno mieć charakter wyjątkowy. Jeżeli jest szansa na przystosowanie naszej nieruchomości , tak aby dostęp do drogi publicznej był, sąd nie ustanowi drogi koniecznej. Trzeba będzie przystosować naszą nieruchomość. Droga konieczna to swego rodzaju ostateczność, gdy przystosowanie naszego gruntu jest niemożliwe, bądź wymagałoby bardzo wysokich kosztów.
Ustanowienie drogi koniecznej pociąga za sobą obowiązek zapłaty wynagrodzenia właścicielowi, przez którego grunt droga przechodzi. Służebność ta ogranicza go w jego uprawnieniach, zatem prawo przewidziało rekompensatę z tego tytułu, która należy mu się niezależnie od tego, czy poniósł on rzeczywistą szkodę z tytułu ustanowienia drogi koniecznej.
W jaki sposób ustanowić drogę konieczną ??
Do zaspokojenia naszego roszczenia może dojść na dwa sposoby. Albo dogadamy się z sąsiadem i zawrzemy z nim stosowną umowę, co jest najbardziej pożądanym rozwiązaniem, albo drogę ustanowi sąd w postępowaniu nieprocesowym. Wytyczenie drogi koniecznej powinno nastąpić „z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej” (art. 145 § 2 kc). Składając wniosek do sądu powinniśmy w nim wskazać wszystkich właścicieli, przez których nieruchomości ma przebiegać nasza droga. „Przed wydaniem postanowienia o ustanowieniu drogi koniecznej sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne” (art. 626 § 2 kpc).
Widzimy więc, że w przypadku gdy nabędziemy nieruchomość bez odpowiedniego dostępu do drogi publicznej prawo nie pozostawia nas bez ochrony. Możemy wytyczyć drogę konieczną przez sąsiedni grunt poprzez ustanowienie odpowiedniej służebności, którą notabene przewidziało już prawo rzymskie (servitutes praediorum lub iura raediorum). Ustanowienie drogi koniecznej może nastąpić w drodze umowy z sąsiadem , bądź w drodze orzeczenia sądowego. Pamiętajmy, że jak to w życiu bywa „nie ma nic za darmo” ustanowienie drogi koniecznej implikuje zapłatę wynagrodzenia właścicielowi nieruchomości, przez którą droga ta ma prowadzić.
Źródła:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U z dnia 18 maja 1964),
- Gniewek, Prawo rzeczowe, C.H.Beck, Warszawa, 2008,
- Kidyba (red.) – K. A. Dadańska, T. Filipiak, Kodeks Cywilny. Komentarz, t. II, własność i inne prawa rzeczowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2009,
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r. I CSK 657/10,
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 lipca 1999 r. II CKN 786/98,
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 06 kwietnia 2004 r. ICK 552/03,
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 08 maja 2000 r. VCKN 43/00,
- Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie Instytucje, , C.H.Beck, Warszawa, 2005,
- Ustawa z dnia 17 listopada Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U z dnia 1 drudnia 1964)
Fot. AdDesigner.pl